نظام قضا، قدر و بَداء در مکتب  کنش و واکنش 📚


چکیده


در مکتب « کنش و واکنش»، نظام هستی بر پایه دو نوع قضا استوار است: قضای ایجادی و قضای ایجابی. در میان این دو، لایه‌ای به نام قدر قرار دارد که محل پیدایش و بروز پدیده‌ها در عالم ماده و معنا است. در این میان، مفهوم بَداء به‌مثابه یکی از ارکان پویایی نظام الهی، معنای جدیدی می‌یابد: تغییر واکنش‌های صادرشده بر اساس کنش‌های جدید پدیده‌ها. این مقاله به تحلیل این سه‌گانه‌ی وجودی با تأکید بر آگاهی کامل خداوند از همه‌ی مسیرهای اختیاری، می‌پردازد.


مقدمه: هستی پویا و مسئول 📜


مکتب  کنش و واکنش بر آن است که نظام هستی، نه بسته و جبری، بلکه باز، پویا و واکنش‌محور است. انسان و هر موجود دیگر در مسیر شدن، تحت تأثیر دو حکم الهی قرار دارد: یکی ازلی و ایجادی، و دیگری جاری و واکنش‌محور. این دو حکم، در دل مفهومی به نام قدر با هم ملاقات می‌کنند و در آن‌جاست که اختیار، مسئولیت، و بَداء معنا می‌یابد.


 قضای ایجادی: آفرینش کامل و نخستین 📒


این قضا، همان اراده‌ی تکوینی خداوند است که در ساحت «کُن» صادر می‌شود.


هر پدیده در لحظه‌ی خلقت، با نفس الهی زنده می‌گردد و تمام قوا و استعدادهای بالقوه‌اش در او تعبیه می‌شود.
خداوند از آغاز، به همه‌ی مسیرهای ممکن، کنش‌های اختیاری، و واکنش‌های احتمالی علم تام و محیط دارد.


این قضا تغییرناپذیر است و دست دعا، صدقه و سنن تأثیری در آن ندارد؛ چون ناظر به اصل خلقت است، نه به تحقق خارجی آن.


 قدر: بستر ظهور و تبدیل قوه به فعل 📔


«قدر» در منابع دینی به ناحیه‌ی بین قضای ایجادی و ایجابی گفته می‌شود.


در این ناحیه، استعدادهای پدیده‌ها وارد عرصه‌ی تحقق می‌شوند.


قدر، ظرفی است که در آن، کنش‌های اختیاری شکل می‌گیرد، و رابطه بین فعل و انفعالات با واکنش‌های الهی برقرار می‌شود.


به بیان دیگر، قدر همان لحظه‌ی مسئولیت و انتخاب است.


قضای ایجابی: واکنش زنده و جاری خداوند 📗


این قضا، ناظر به سنن الهی است؛ همان علمی که در هستی جاری و ساری است.


خداوند در این قضا، بر اساس کنش‌های پدیده‌ها، حکم جدید صادر می‌کند.


دعا، صدقه، صله‌رحم، ظلم، نیکی، کفر، ایمان... همه در این قضا تأثیرگذارند.


آیات و روایاتی چون الصّدقة تدفع سبعین نوعاً من البلاء یا صله الرّحم تطیل العمر ناظر به این سطح از قضا هستند.


 بَداء: تغییر واکنش، نه تغییر علم  📑

در نگاه این مکتب، بَداء به‌معنای تغییر حکم واکنشیِ قبلی است، نه جهل خداوند.


خداوند از ابتدا به همه کنش‌های ممکن و واکنش‌های لازم علم دارد، اما حکم ایجابی را پس از صدور فعل و در پاسخ به کنش واقعی صادر می‌فرماید.


بنابراین، بَداء یعنی:


تغییر واکنش‌های قبلی خداوند در اثر کنش‌های جدید بندگان.
آیه یَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ (رعد:۳۹) تأییدی بر همین معناست.

 

 نتیجه‌گیری 📗


نظام  کنش و واکنش، تفسیر جدیدی از تعامل خداوند با هستی ارائه می‌دهد. در این نظام:


قضا ایجادی، آفرینش کامل و اولیه است.


قدر، صحنه تحقق و اختیار است.


قضا ایجابی، محل صدور حکم‌های جدید بر اساس کنش‌های واقعی است. و بَداء، تجلی رحمت و پویایی خداوند در این نظام واکنش‌محور است.

 

 

 

برای مطالعه در مورد برکت از منظر کنش واکنش روی این لینک کلیک کنید.