برکت؛ نتیجه‌ی کنش‌های صالح در مکتب کنش و واکنش 🍇

اگرچه برکت را نمی‌توان به‌سادگی در قالب کلمات تعریف کرد، اما با بررسی تعامل میان «صغری» و «کبری» می‌توان به درکی عمیق از آن دست یافت. هنگامی که کنش‌های صالح و نیکو به واکنش‌های الهی منجر می‌شوند، نتیجه‌ی آن نه تنها محدود به جبران آن عمل می‌گردد، بلکه به صورت رزقی بی‌حساب و نعمت‌های فراوان تجلی می‌یابد. در این راستا، آیه‌ای از سوره غافر بیان می‌کند:

"وَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَٰئِكَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیهَا بِغَیْرِ حِسَابٍ"

به معنای آنکه: "کسانی که عمل صالح انجام دهند و ایمان آورند، به بهشت وارد شده و در آن بدون حساب مورد رزق و نعمت بی‌شماری قرار می‌گیرند."

از این منظر، برکت به عنوان نتیجه‌ای از کنش‌های نیکو و سازگار با سنن الهی شناخته می‌شود؛ برکتی که فراتر از تعریفات عادی و محدود به جزا و تنبیه است.

 نسبت میان کنش و واکنش با برکت و عقیمی در مراتب چهارگانه‌ی وجود 📚

کنش و واکنش در این مکتب به مثابه‌ی یک موج در هستی شناخته می‌شود که همه‌چیز را به حرکت درمی‌آورد و در نهایت، بازتاب‌هایی بر اساس تطابق یا عدم تطابق با قضا و قدر الهی از آن پدید می‌آید. این واکنش‌ها می‌توانند منتج و برکت‌آور یا عقیم و تباه‌کننده باشند.

۱. موج شر: عقیمی در چرخه‌ی واکنش

در عالم هستی، هر کنشی که مخالف با عدالت الهی و قضا باشد، همچون موجی معکوس عمل می‌کند که باعث تزلزل در سازگاری جهان با خالق خود می‌شود. این نوع کنش‌ها چون در دایره‌ی ظلم و فساد قرار دارند، عقیم‌اند و نمی‌توانند برکتی ایجاد کنند.

آیات قرآن:
«إِنَّ اللّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُدْتَحِرٍ فَجَّارٍ» (سوره‌ی جاثیه، آیه‌ی 7)

«بی‌گمان خداوند هرگز فاسق و فاجر را دوست نمی‌دارد.»

این آیه، تأکید می‌کند که اعمال فاسد در دایره‌ی الهی جایی ندارند و عقیم می‌مانند، زیرا با قضا و عدالت الهی همخوانی ندارند.

حدیث اهل بیت:

امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «من ظلم، ظلم به نفسه؛ و من عاداه، عاداه الله.»

«هر کس به دیگری ظلم کند، به خودش ظلم کرده است؛ و هر کس با خدا دشمنی کند، خداوند با او دشمن می‌شود.»

این حدیث نشان‌دهنده‌ی آن است که واکنش منفی علیه ظلم از سوی هستی، به خود فاعل بازمی‌گردد.
شعر عرفانی:

مولانا در «مثنوی معنوی» می‌گوید:

 «برکت در صداقت است، نه در فریب،

فریب هرگز در مسیر نور نمی‌رود.»

۲. موج خیر: زایش برکت

کنش‌هایی چون صداقت، عدالت، احسان، کسب حلال که هم‌راستا با قضا و قدر الهی هستند، نه تنها بازتاب دارند بلکه در بُعد موجی آن‌ها تقویت می‌شوند. این کنش‌ها موجب بسط برکت در عالم و تزکیه‌ی فرد و جامعه می‌گردند.

آیات قرآن:
«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا» (سوره‌ی انعام، آیه‌ی 160)

«هرکس که عمل نیکویی بیاورد، ده برابر آن به او پاداش داده می‌شود.»

این آیه نشان می‌دهد که در عالم الهی، پاداش عمل خیر ده برابر می‌شود؛ چراکه خیر با طبیعت الهی هماهنگ است و در واکنش، تقویت و برکت می‌یابد.

حدیث اهل بیت:
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «الصدق یرفع صاحبه من رتبهٍ إلى أُخرى»

«صداقت انسان را از مرتبه‌ای به مرتبه‌ای دیگر می‌برد.»

این حدیث گویای آن است که صداقت، نه تنها برکت به همراه دارد، بلکه موجب صعود و ارتقاء در عوالم معنوی می‌شود.

شعر عرفانی:

حافظ شیرازی می‌گوید: «در دلِ شب‌های تاریک، نورِ صداقت راه می‌نماید،
و درختِ احسان، میوه‌های شیرین بر می‌آورد.»

۳. مراتب چهارگانه‌ی وجود و شدت بازتاب

در چارچوب مکتب  کنش و واکنش، وجود دارای چهار مرتبه است که در هر کدام کنش‌های نیک یا بد می‌توانند به واکنش‌هایی متفاوت منتهی شوند. این واکنش‌ها در نهایت با موجی که به جهان و انسان باز می‌گردد، قابل ارزیابی‌اند.

آیات قرآن:
«إِنَّ اللّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ» (سوره‌ی رعد، آیه‌ی 11)
«خداوند حال هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه خود آنان آنچه در دل دارند تغییر دهند.»
این آیه به تاثیرِ کنش و واکنش‌های انسان‌ها بر روند تغییرات هستی و برکت در آن اشاره دارد.

۴. نتیجه و قاعده‌ی نهایی

در پایان، می‌توان نتیجه گرفت که کنش و واکنش بر اساس قانون الهی، همواره در حرکت است و جهان به این کنش‌ها واکنش نشان می‌دهد.

هر کنش شر، با قضا و قدر الهی در تضاد است و عقیم می‌شود.

اما هر کنش خیر، چون با عدالت الهی هم‌راستا است، نه تنها تأثیر دارد بلکه به برکت و رشد و گسترش منتهی می‌شود.

آیه‌ی قرآنی:

«يُرِيدُ اللَّهُ لِيُحَقِّقَ حَقَّهُ وَيُبْطِلَ بَاطِلَ» (سوره‌ی غافر، آیه‌ی 15)

«خداوند می‌خواهد حق را محقق سازد و باطل را نابود کند.»

در نهایت، هر کنش در عالم هستی، بسته به هم‌سویی با قضا و قدر الهی، یا به برکت و رشد می‌انجامد، یا به نابودی و عقیمی.

این است که در مکتب  کنش و واکنش، همه‌ی امور در دستِ عدالت الهی قرار دارند و هر فعل در راستای قانون کنش‌ـ‌واکنش، به خود بازمی‌گردد.

برای مطالعه در مورد رابطه کنش انسان و واکنش الهی روی این لینک کلیک کنید.