تمایز علم و دین در نظام هستی‌شناسی ربوبی: بازتاب علم حضرت حق در واقعیت و حقیقت 📗

مقدمه

در نظام هستی‌شناختی مکتب کنش و واکنش که بر مبنای شوون ربوبی و تجلیات حضرت حق بنا شده، بازاندیشی نسبت علم و دین از منظر ریشه‌های وجودی و غایات آن‌ها ضروری است. آیا علم و دین دو مسیر متفاوت‌اند یا دو جلوه از یک حقیقت؟ این مقاله در پی پاسخ به این پرسش، از منظر «عین‌محوری» آغاز و به «تمایز هستی‌شناختی علم و دین» می‌پردازد.

اصل نخست: عین، مقدم بر ذهن است 📚

در این نگرش، واقعیت عینی اصل است و ذهن، لفظ و کتابت، تجلی‌ها و بیان‌هایی از آن واقعیت‌اند.

به بیان دیگر، آنچه در ذهن انسان نقش می‌بندد، انعکاس لایه‌هایی از جهان عینی است؛ و آنچه در زبان و نوشتار می‌آید، ترجمان ذهن است. بنابراین، همه شاخه‌های دانش – از فیزیک و شیمی گرفته تا فلسفه، هنر، و الهیات – در اصل «تفسیری از واقعیت عینی» هستند.

از این منظر، دین نیز باید مانند علم، نه زاییده ذهن و قراردادهای فرهنگی، بلکه بازتابی از لایه‌ای عمیق‌تر از واقعیت‌ها باشد. آن لایه، خاستگاه حقایق و سنن ربوبی است که بر واقعیت‌ها تقدم دارند.

در ادامه تمایز عین و ذهن، می‌توان گفت که علم و دین دو صورت از علم حضرت حق در دو ساحت متفاوت‌اند:

علم، حکایت‌گر علم حضرت حق در واقعیت‌هاست. علم انسانی می‌کوشد با شناخت نظم‌ها، روابط، و قوانین محسوس طبیعت، پرتویی از علم لایتناهی خداوند را در ساحت عالم مشهود دریافت و بیان کند.

دین، حکایت‌گر علم حضرت حق در حقیقت‌هاست. حقیقت‌ها، ساحت‌های معنایی، ارزشی و غایتمند عالم‌اند؛ سنن الهی، ربوبیت، و مقاصدی که هستی برای آن پدید آمده است. دین به این بعد ژرف نظر دارد و با حکمت، هدایت، و شریعت، انسان را به هماهنگی با این حقایق فرا می‌خواند.

نتیجه گیری - مکتب فکری کنش واکنش

بنابراین، در مکتب کنش و واکنش، علم و دین نه متقابل‌اند و نه موازی؛ بلکه دو پرتو از یک خورشید‌اند. هر دو بازتابی از علم حضرت حق‌اند، اما در دو آینه متفاوت: یکی آینه واقع، دیگری آینه حق. شناخت دقیق تمایز و تعامل این دو، ما را به درک ژرف‌تری از هستی، انسان، و ربوبیت می‌رساند.

برای مطالعه در مورد حمد و تسبیح و رب در مکتب کنش واکنش روی این لینک کلیک کنید.