📚  اصلاح حکمت نظری و عملی در مکتب کنش واکنش

در مکتب کنش واکنش، جهان هستی بر اساس قوانین کنش و واکنش عمل می‌کند، که به‌طور دقیق واکنش‌هایی متناسب با کنش‌های انسان ارائه می‌دهد. خطا در حکمت نظری و عملی موجب بروز واکنش‌های تصحیح‌کننده در نظام هستی می‌شود، که در قالب سختی‌ها و عذاب‌های مختلف ظاهر می‌شوند. در این مقاله، ابتدا اصلاح حکمت نظری و سپس اصلاح حکمت عملی را بررسی کرده و نشان می‌دهیم که توبه حقیقی، نه‌تنها پذیرش خطا و استغفار زبانی، بلکه تغییری اساسی در اندیشه و رفتار است. همچنین، نقش اراده، خوف و رجا، و خیررسانی به دیگران به‌عنوان عوامل کلیدی در پذیرش توبه و اصلاح سرنوشت بررسی می‌شود.

هر انسانی در مسیر زندگی، چه در عرصه نظری (فهم و اندیشه) و چه در عرصه عملی (رفتار و تعاملات)، دچار خطا می‌شود. این خطاها، به دلیل ماهیت قانونمند جهان هستی، منجر به واکنش‌هایی از سوی قوانین الهی می‌شوند. در مکتب کنش واکنش، هر کنشی از سوی انسان، پاسخی متناسب از نظام هستی دریافت می‌کند؛ بنابراین، اگر فرد در تفکر یا رفتار خود دچار انحراف شود، نتیجه‌ی آن را در قالب مشکلات، سختی‌ها و گرفتاری‌ها مشاهده خواهد کرد.

اما آیا می‌توان این روند را تغییر داد؟ پاسخ مثبت است. اگر فرد بتواند حکمت نظری و عملی خود را اصلاح کند، مسیر واکنش‌های هستی نیز تغییر خواهد کرد. این تغییر از طریق پذیرش قوانین الهی، تصحیح کنش‌ها و رساندن خیر به دیگران محقق می‌شود. در این مقاله، ابتدا اصلاح حکمت نظری و سپس اصلاح حکمت عملی را بررسی خواهیم کرد.

📌  اصلاح حکمت نظری: پذیرش قوانین الهی و بازبینی اندیشه‌ها در مکتب کنش واکنش

۱.۱. درک خطا و پذیرش قوانین الهی

حکمت نظری به حوزه شناخت، اندیشه و بینش انسان نسبت به حقیقت هستی مربوط می‌شود. خطا در این حوزه معمولاً ناشی از نادیده گرفتن قوانین جاری در نظام الهی یا سوءبرداشت از حقیقت هستی است. نتیجه‌ی چنین خطاهایی، اتخاذ تصمیم‌های نادرست در زندگی و مواجهه با مشکلات و عذاب‌های ناشی از آن است.

اصلاح حکمت نظری، اولین گام در مسیر بازگشت به مسیر صحیح است. این اصلاح شامل مراحل زیر است:

درک و اعتراف به خطای فکری: فرد باید بپذیرد که در اندیشه‌های خود دچار اشتباه بوده است.
قبول قانون جاری در هستی: قوانین الهی تخلف‌ناپذیر هستند و واکنش‌های آن‌ها کاملاً عادلانه و متناسب با کنش‌های انسان است.

خرور سجداً (سر تعظیم فرود آوردن در برابر حقیقت): این مرحله یعنی تسلیم در برابر واقعیت و پذیرش تغییر مسیر.

سوره سجده، آیه ۱۵ این فرآیند را چنین توصیف می‌کند:

"إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا۟ بِهَا خَرُّوا۟ سُجَّدًۭا وَسَبَّحُوا۟ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ"

"تنها کسانی به آیات ما ایمان می‌آورند که وقتی به آن‌ها تذکر داده شود، با فروتنی سجده می‌کنند، پروردگارشان را تسبیح و حمد می‌گویند و تکبر نمی‌ورزند."

۱.۲. تحقق اصلاح از طریق به فعلیت رساندن قوه‌های نهفته

تنها پذیرفتن خطا کافی نیست؛ باید قوه‌های بالقوه‌ای که به دلیل خطاهای گذشته غیرفعال مانده‌اند، به فعلیت برسند. این یعنی:

اندیشه‌هایی که ناقص یا نادرست بوده‌اند، باید اصلاح شوند.

حقیقتی که قبلاً انکار یا نادیده گرفته شده، باید پذیرفته شود.

جهان‌بینی فرد باید متناسب با قوانین الهی و نظام کنش و واکنش تنظیم گردد.

📋  اصلاح حکمت عملی: تغییر رفتار و تعامل با دیگران در مکتب کنش واکنش

۲.۱. بلند شدن پس از سقوط و استمداد از خداوند

در عرصه حکمت عملی، انسان گاهی به دلیل خطاهایش دچار شکست، گرفتاری و زمین‌گیری می‌شود. در چنین حالتی، اولین گام اراده‌ی قوی برای برخاستن و صدا زدن پروردگار است. این صدا زدن (یا ذکر "الله")، اراده‌ی فرد را از بین خوف و رجا تنظیم می‌کند:

خوف: ترس از اینکه شاید دوباره شکست بخورم.

رجا: امید به اینکه خداوند و قوانین الهی، اگر من اصلاح شوم، مرا یاری خواهند کرد.

۲.۲. پذیرش واکنش‌های الهی و جبران خطاها

پس از اینکه فرد بلند شد، باید بپذیرد که قوانین الهی دچار خطا نمی‌شوند و اگر در وضعیتی نامطلوب قرار گرفته، این واکنشی عادلانه به کنش‌های پیشین اوست. بنابراین، به‌جای اعتراض و ناامیدی، باید کنش‌های خود را تغییر دهد.

۲.۳. اصلاح کنش‌ها از طریق خیررسانی به دیگران

یکی از نشانه‌های پذیرش واقعی توبه، تبدیل شدن فرد به منبع خیر برای دیگران است. کسی که حقیقتاً از اشتباهاتش درس گرفته باشد، سعی می‌کند:

رفتارش را اصلاح کند.
به دیگران ضرر نرساند.
در حد توان، دیگران را نیز از رزق خود (مالی، علمی، روحی) بهره‌مند سازد.

سوره سجده، آیه ۱۶ به این موضوع اشاره دارد:"تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ ٱلْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًۭا وَطَمَعًۭا وَمِمَّا رَزَقْنَـٰهُمْ يُنفِقُونَ"ترجمه آیه: "پهلوانشان از بسترها دور می‌شود (بلند می‌شوند)، پروردگارشان را در میان خوف و طمع می‌خوانند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند."