چکیده: در این مقاله به تحلیل جایگاه و نقش "فراکنش" در تحقق یا عدم تحقق نتایج مطلوب در زندگی انسان از دیدگاه مکتب کنش و واکنش پرداخته می‌شود. بر خلاف دیدگاه‌های رایج که صرف انجام کنش (عمل) را کافی برای دریافت واکنش مناسب از هستی می‌دانند، مکتب کنش و واکنش معتقد است که هر کنش نیازمند یک مجموعه هماهنگ از فراکنش‌هاست تا به نتیجه مؤثر بینجامد. مفهوم عدالت الهی نیز بر پایه همین قاعده‌ی تعامل میان کنش و فراکنش تبیین می‌شود.

مقدمه:

در زندگی روزمره و به‌ویژه در تفکر دینی رایج، انسان‌ها انتظار دارند که با انجام اعمال نیک یا تلاش‌های مثبت، به‌طور طبیعی به موفقیت و پیروزی برسند. اما در عمل، شکست‌ها و ناکامی‌ها حتی برای افراد نیکوکار نیز رخ می‌دهد. این امر موجب طرح این پرسش شده است که: "چرا با وجود نیت پاک و تلاش، شکست اتفاق می‌افتد؟ آیا خداوند ما را یاری نکرده است؟"

پاسخ این پرسش، در مکتب کنش و واکنش، در مفهوم کلیدی "فراکنش" نهفته است.

تعریف کنش و فراکنش  📗

کنش: به هر فعل، تصمیم، یا نیت فعال انسانی گفته می‌شود که از اراده و اختیار او صادر می‌شود.

فراکنش: مجموعه شرایط، بسترها، هماهنگی‌ها و زمینه‌های بیرونی و درونی است که تحقق نتیجه یک کنش به آن‌ها وابسته است.

فراکنش‌ها شامل عناصری چون: مشاوره، هماهنگی، تبلیغ، تشویق، تنبیه، دعا، تطمیع، تهدید، محیط اجتماعی، شرایط روانی و حتی وسایط زمانی و مکانی‌اند.

قاعده‌ی هم‌افزایی کنش و فراکنش 📙

هیچ کنشی به‌تنهایی موجب واکنش کامل الهی نمی‌شود، مگر آن‌که فراکنش‌های لازم نیز با آن هماهنگ و مهیا باشند.

این قاعده یکی از بنیادهای اصلی عدل الهی در مکتب کنش و واکنش است. خداوند به کسی چک سفید نمی‌دهد؛ بلکه هر واکنشی در نظام هستی، نتیجه‌ی کامل شدن منظومه‌ی کنش و فراکنش است.

مثال عینی از زندگی: فرض کنید فردی قصد دارد میهمانی برگزار کند. دعوت‌کردن مهمان یک کنش است. اما برای موفق‌بودن این کنش، فراکنش‌هایی چون: آمادگی غذا، محل مناسب، سرمایش و گرمایش، زمان مناسب، برخورد اخلاقی، و ... لازم‌اند. اگر این فراکنش‌ها مهیا نباشند، نتیجه دلخواه حاصل نخواهد شد.

نمونه تاریخی: پیامبر اسلام (ص) پیامبر اسلام علی‌رغم برخورداری از نیت الهی، در شرایطی چون شعب ابی‌طالب، جنگ احد و ... با سختی و شکست مواجه شد. اما این شکست‌ها به‌خاطر نقص در عدالت خداوند نبود، بلکه فراکنش‌های اجتماعی، فرهنگی، و آمادگی امت هنوز کامل نشده بود. پیامبر با صبر، چاره‌اندیشی، مشاوره، تبلیغ، جلب یاران و مدیریت محیط، زمینه فراکنش‌ها را ساخت تا بتواند رسالت خود را به پیروزی برساند.

نتیجه‌گیری:

بر اساس مکتب کنش و واکنش، موفقیت و شکست تنها به کیفیت کنش ما بستگی ندارد، بلکه به میزان هماهنگی و تکمیل فراکنش‌های مرتبط نیز وابسته است. کسانی که از این قاعده غافل می‌مانند، در هنگام شکست به بی‌عدالتی الهی مشکوک می‌شوند. حال آن‌که عدل خداوند، دقیقاً در هماهنگی دقیق واکنش‌ها با کنش‌ها و فراکنش‌هاست.

منابع:

قرآن کریم، سوره شوری: إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ

نهج‌البلاغه، نامه ۳۱

صحیفه سجادیه، دعای پنجم

برای مطالعه ویژگی های عالم آخرت و شهادت روی این لینک کلیک کنید.