مقدمه

در نظام هستی، هر پدیده در بستر قانونمندی خاصی شکل می‌گیرد. این قانونمندی‌ها در قالب دو حوزه‌ی بنیادین قابل بررسی‌اند: تشریع (تدوین) و تکوین. در مکتب فلسفی-کلامی  کنش و واکنش، رابطه‌ی میان کنش‌های انسانی و واکنش‌های هستی، در چارچوب این دو عرصه تعریف می‌شود. انسان در قلمرو تشریع آزاد و مختار است؛ اما واکنش هستی به کنش‌های او، همواره بر اساس اصول تکوینی و تغییرناپذیر الهی رخ می‌دهد.

 کنش از تشریع، واکنش از تکوین 🔄

کنش‌های انسان، برخاسته از اراده و اختیار او هستند و در حوزه‌ی تشریع و قانون الهی قرار دارند. اما واکنش هستی به این کنش‌ها، بر اساس سنن و اصول ثابت تکوینی است که هرگز تغییر نمی‌پذیرند. به‌عبارت دیگر، انسان آزاد است عمل کند، اما نتیجه‌ای که هستی به او بازمی‌گرداند، مشروط به تطابق یا عدم تطابق آن عمل با قوانین الهیِ تکوینی است.

 تشریع ناب و واکنش زاینده 📚

هرگاه تشریع و دین، ناب و بدون تحریف باشد و انسان اعمال و گفتار خود را با آن هماهنگ سازد، واکنش‌هایی که در هستی پدید می‌آیند، زاینده، مثبت و تعالی‌بخش خواهند بود. زیرا سنت الهی چنین است:

"فلن تجد لسنة الله تبدیلا"

(هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت.)

وقتی کنش مطابق دین ناب باشد، اصل الهی واکنشی هم‌راستا و خیرآفرین پدید می‌آورد. اما اگر دین دچار تحریف، سستی، یا بدفهمی شود، واکنش نیز به همان نسبت، نابارور یا حتی منفی خواهد بود.

 نمونه‌هایی از کنش‌های تشریعی و واکنش‌های تکوینی 📓

مصداق‌های فراوانی در سنت دینی وجود دارد که این اصل را روشن می‌سازد:

نماز: اگر نماز مطابق با تشریع ناب باشد، باید انسان را از زشتی‌ها و منکرات باز دارد. اگر فرد نمازگزار همچنان در منکر باقی بماند، یا نماز درست انجام نشده، یا اصل و روش آن تحریف شده است.

روزه: روزه‌ی درست، موجب پاک‌سازی جسم و تعالی روح است. اگر روزه‌دار از نظر روحی و جسمی رشد نکند، احتمال انحراف از اصل وجود دارد.

زکات: زکات در دین وعده داده شده که مال را افزایش می‌دهد. پس اگر شخصی زکات دهد اما مالش نقصان یابد، باید منشأ را در نیت یا کیفیت عمل یا حتی تحریف در درک تشریع جست‌وجو کرد.

صله رحم: در دین ناب، صله رحم موجب طول عمر و وسعت رزق است. اگر چنین آثار زاینده‌ای دیده نشود، باید به انحراف در منشأ و فهم تشریع توجه کرد.

صدقه: صدقه، طبق سنت تکوینی، دفع بلا می‌کند. پس اگر بلا همچنان باقی باشد، بررسی در صحت نیت، کیفیت صدقه یا صحت تلقی از دین لازم است.

نتیجه‌گیری بر اساس مکتب کنش واکنش 📖

در مکتب  کنش و واکنش، فهم صحیح از نسبت میان تشریع ناب و تکوین زاینده، کلید درک درست از عملکرد جهان و نقش انسان در آن است. انسان مختار است کنش خود را برگزیند، اما نمی‌تواند واکنش هستی را تغییر دهد. تنها راه دریافت واکنش نیک، عمل بر اساس تشریع ناب و بی‌تحریف الهی است. اگر واکنش، زاینده نیست، حتماً کنش بر مبنای اصل بد یا تشریع تحریف‌شده انجام گرفته است، که نتیجه‌ای جز رکود، ناباروری و حتی انحطاط نخواهد داشت.

برای مطالعه در مورد جایگاه ضرب المثل و موسیقی  و هنر روی این لینک کلیک کنید.