عدالت تربیتی بر پایه هستی‌شناسی در مکتب کنش و واکنش  ⚖

در این مقاله، با تکیه بر مبانی هستی‌شناسی مکتب «کنش و واکنش»، به تبیین عدالت تربیتی پرداخته می‌شود. این مکتب هستی را سامانه‌ای زنده، آگاه، هوشمند و قانون‌مند می‌داند که واکنش‌های آن به کنش‌های انسان، عادلانه و هدفمند است. در این چارچوب، تربیتِ عدالت‌محور، نه صرفاً بر آموزش قوانین مدنی، بلکه بر ایجاد درک عمیق از ساختار تکوینی هستی و قانون الهی مبتنی است. چنین تربیتی در وجدان کودک نهادینه شده و در حیات اجتماعی، به‌مثابه میزانِ سنجش رفتار فرد و سازمان‌ها تجلی می‌یابد.

مقدمه: نظام‌های تربیتی معاصر، اغلب درگیر آموزش قواعد خشک اجتماعی‌اند که فاقد پشتوانه هستی‌شناختی‌اند. این در حالی است که مکتب کنش و واکنش، با ارائه نگاهی نو به ساختار هستی، انسان را در نسبت با عالمی زنده و آگاه در نظر می‌گیرد؛ عالمی که بر اساس علم و قانون الهی سامان یافته و در قبال رفتار انسان، واکنشی عادلانه نشان می‌دهد. از این رو، در این مکتب، عدالت از سطح مفهومی انتزاعی به یک کنش عینیِ قابل تجربه در زیست کودک تبدیل می‌شود.

هستی‌شناسی زنده در مکتب کنش و واکنش 📗: هستی، بر مبنای آموزه‌های این مکتب، موجودی بیکران، زنده، هوشمند و قانون‌مند است. برخلاف نگاه‌های مکانیکی و غیرشخصی به عالم، در این دیدگاه، جهان همانند یک نظام الهی فعال، پاسخ‌گو و تربیت‌گر است.

عدالت به‌مثابه قانون تکوینی 📘: عدالت در این مکتب، صرفاً یک اصل اخلاقی یا اجتماعی نیست، بلکه قاعده‌ای جاری در خودِ هستی است. شاهد قرآنی این نگاه، آیه «لقد أرسلنا رسلنا بالبینات وأنزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط» (حدید:۲۵) است. در اینجا، «میزان» به‌مثابه نظام سنجش تکوینی معرفی شده است که هدف آن، قیام مردم به عدالت است.

نقش تربیت در شکل‌گیری عدالت درونی 📓: هنگامی که کودک در دوره تربیت، در پرتو هستی‌شناسی زنده، آگاه می‌شود که هستی نسبت به کنش‌های او واکنش نشان می‌دهد، عدالت درونی در او شکل می‌گیرد. این عدالت، نه ناشی از ترس از قانون بیرونی، بلکه برخاسته از آگاهی درونی به عدالت الهی است.

تحلیل سوره فجر به‌عنوان شاهد قرآنی 📚 : آیات 6 تا 13 سوره فجر، ناظر به پاسخ‌گوی بودن هستی در برابر کنش‌های اقوام طغیان‌گر همچون عاد، ثمود و فرعون است. همچنین، در آیات «فأمّا الإنسان إذا ما ابتلاه ربّه فأکرمه ونعّمه فیقول ربّی أکرمن...»، قرآن تصریح می‌کند که فراخی یا تنگی رزق، نشانه محبت یا اهانت الهی نیست، بلکه نتیجه پارامترهای تکوینی متناسب با کنش‌های انسان‌هاست. 

ایمان، موحد بودن، و حق دریافت وحی: ایمان در این مکتب، نه صرفاً اعتقاد ذهنی بلکه پذیرش فعال نظام کنش‌پذیر هستی است. فردی که باور دارد هستی براساس علم و قانون الهی به کنش‌هایش پاسخ می‌دهد، موحد محسوب شده و در ادامه مسیر، شایستگی نزول وحی و هدایت خاص الهی را می‌یابد.

نتیجه‌گیری: در مکتب کنش و واکنش، تربیت عادلانه مستلزم بنیان‌گذاری معرفت هستی‌شناختی در ذهن و وجدان کودک است. تنها در سایه چنین معرفتی، می‌توان انتظار داشت که عدالت به‌صورت خودجوش در رفتارهای اجتماعی متجلی شود. عدالت، در این معنا، نه‌فقط یک مطالبه اجتماعی، بلکه ثمره‌ای تکوینی از ارتباط انسان با نظام آگاه و زنده هستی است. از این رو، هر نظام تربیتی‌ای که از آموزش هستی زنده و قانون‌مند الهی غافل باشد، از تحقق عدالت حقیقی در جامعه ناتوان خواهد بود.

برای مطالعه جهنم در مکتب کنش واکنش روی این لینک کلیک کنید.