چیستی معرفت در مکتب کنش واکنش 📚

یکی از بنیادین‌ترین پرسش‌های فلسفه، چیستی معرفت و مراتب آن است. در مکتب  کنش و واکنش، معرفت نه تنها به‌مثابه ابزاری برای کشف هستی، بلکه به‌مثابه آینه‌ای از ساختار هستی تلقی می‌شود. از این‌رو، هرگونه شناخت، بازتابی از مرتبه‌ای از هستی است: یا در سطح ظاهر آن (واقعیت)، یا در سطح باطن آن (حقیقت).

بخش اول: هستی و لایه‌های آن 1️⃣

در این مکتب، هستی همچون درختی است که ریشه در حقیقت دارد و شاخه‌هایش در سطح واقعیت نمایان می‌شود. این نگاه الهام‌گرفته از قرآن و روایات است:

قرآن:

«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» (نور: ۳۵)

حقیقت هستی نور خداوندی است که از ورای لایه‌های محسوس، جهان را روشن می‌سازد.
روایت:

«عرشه علی الماء»
که اشاره به علم اولیه و بنیادین دارد که بر هستی جاری است.

بخش دوم: دوگانه علم و حکمت 2️⃣

1- علم: معرفت تعلیمی و تحلیلی

علم، شناختی است که از طریق حواس، عقل، تجربه و تعلیم حاصل می‌شود.

ناظر به واقعیت است و هدف آن فهم پدیده‌ها و روابط آنها در سطح ظاهر است.

مثال قرآنی: 

«عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ» (علق: ۵)

2- حکمت: معرفت شهودی و تربیتی

حکمت، شناختی است که از طریق تزکیه، شهود، و قرب به حق پدید می‌آید.
ناظر به حقیقت است و فراتر از تحلیل، ناظر به فهم باطن اشیاء و غایات آنهاست.
حکمت به سالک درک مقام  کنش و واکنش را می‌دهد.

مثال قرآنی: 

«وَمَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا» (بقره: ۲۶۹)

بخش سوم: سیر معرفت از علم به حکمت 3️⃣

در مکتب  کنش و واکنش، معرفت اصیل، آن است که از سطح علم آغاز شده و به حکمت ختم شود. این سیر، هم تربیتی است و هم وجودی؛ زیرا انسان باید تربیت‌یافته باشد تا استعداد شهود حقیقت را بیابد.

علم، مقدمه حکمت است

حکمت، غایت علم است

این سیر را می‌توان همچون فرآیند "رشد یک میوه" دانست که از ماده خام آغاز شده، پخته می‌شود، و در نهایت به "ثمره‌ی قابل قضاوت" بدل می‌گردد؛ چنان‌که در ادبیات مکتب، موت ثمره‌ی حکیمانه زندگی دانسته شده است.

نتیجه‌گیری در مکتب کنش واکنش 📗

نظریه لایه‌های معرفت در مکتب  کنش و واکنش، شناخت انسانی را در دو ساحت علمی و حکمی تحلیل می‌کند. این تمایز، نه صرفاً روش‌شناختی، بلکه هستی‌شناختی است؛ زیرا هر شناخت، بازتاب لایه‌ای از هستی است.
بنابراین، در این مکتب، دستیابی به حکمت نه تنها اوج معرفت است، بلکه شرط ورود به قلمرو قضاوت الهی است؛ قضاوتی که مبتنی بر رؤیت حقیقت اشیاء و افعال است.

برای مطالعه در مورد ناوگان صمود روی این لینک کلیک کنید.